W grudniu 2024 roku podczas The Game Awards zaprezentowano filmowy zwiastun gry „Wiedźmin 4”, w którym główną rolę odgrywa Ciri. Sama zapowiedź wywołała w sieci wiele dyskusji, głównie za sprawą kontrowersji związanych z wyborem podopiecznej Geralta na centralną postać nowej trylogii. W zaprezentowanym materiale protagonistka nowej odsłony serii staje do walki z nowym, nieznanym dotąd potworem o imieniu Bauk. Co łączy tę postać z wierzeniami Słowian i na ile CD Projekt Red pozostało ludowym wyobrażeniom na temat tego demona?
Słowiańskość uniwersum „Wiedźmina”: książki a gry
Warto zauważyć, że uniwersum „Wiedźmina” w książkach Andrzeja Sapkowskiego i w grach CD Projekt Red różni się pod względem proporcji występowania słowiańskich inspiracji. Sapkowski, budując swój świat, czerpie z wielu mitologii, a ta słowiańska jest tylko jednym z wielu źródeł, co więcej – względnie rzadko wykorzystywanym przez pisarza. Dodatkowo autor często świadomie przekształca znane wyobrażenia. Dobrym przykładem jest strzyga – w wierzeniach słowiańskich duch kobiety, której dusza po śmierci nie zaznała spokoju. Strzyga była istotą o cechach ptasich, przypominającą mrocznego, demonicznego ptaka z kobiecymi atrybutami, takimi jak długie włosy czy pazury. Natomiast u Sapkowskiego strzyga stała się dużą, pokraczną postacią, zdeformowanym monstrum, którego wizerunek doskonale oddaje pierwotny strach przed grozą śmierci i klątwy.
CD Projekt Red, tworząc własną wersję wiedźmińskiego świata, traktuje go jako nasz towar eksportowy i sposób na promowanie słowiańskości na całym świecie. Podkreśla słowiańskie motywy w sposób, który jest łatwo rozpoznawalny również dla międzynarodowego odbiorcy. Przykładem może być rozbudowanie bestiariusza o demony żywcem zaczerpnięte ze słowiańskich wierzeń, np. bies, bożątko i południca. Twórcy chętnie sięgają także po ludowe wzory i detale obecne w designie lokacji oraz strojów. W zwiastunie „Wiedźmina 4” ludowe wzory zdobią ubranie dziewczyny, która ma zostać złożona w ofierze Baukowi, co subtelnie nawiązuje do przedchrześcijańskich obrzędów związanych z poświęcaniem ludzi.
Bauk w interpretacji CD Projekt Red
Sebastian Kalemba, dyrektor kreatywny gry, opisał Bauka jako stworzenie, które „potrafi wyczuć strach swojej ofiary, bawić się jej traumami i w efekcie sparaliżować ją, czyniąc łatwym łupem”. Projektanci chcieli, aby Bauk był jednocześnie potężny, ciężki i zwinny, poruszający się z gracją zarówno po ziemi, jak i w trudnych przestrzeniach. Potwór początkowo ukrywa się we mgle i w ciemnościach, by chwilę później ujawnić swoją prawdziwą, przerażającą formę. Gdy staje się widoczny, możemy ujrzeć potężnego potwora o wydłużonych kończynach, ostrych szponach i zdeformowanej, przerażającej twarzy. Porusza się nienaturalnie szybko, w pełni wykorzystując swoją zwinność i elementy otoczenia. Twórcy chcieli, aby walka Ciri z Baukiem była wizualnym i emocjonalnym doświadczeniem, które pozostanie w pamięci gracza.
Bauk ze zwiastuna to istota o przerażającej, nieludzkiej sylwetce. Jego ciało zdaje się nieproporcjonalne, szarpane ruchy i zniekształcona forma budzą skojarzenia z koszmarnymi wizjami sennymi. Dzięki temu Bauk staje się czymś więcej niż zwykłym potworem – jest manifestacją strachu samego w sobie.
Bauk w wierzeniach Słowian
W tradycji południowych Słowian Bauk opisywany był jako mroczna, amorficzna istota o zwierzęcych atrybutach. Jego wygląd zazwyczaj pozostawiano wyobraźni, co dodatkowo wzmacniało uczucie lęku. Najczęściej wyobrażano go sobie jako ogromnego, owłosionego potwora z długimi szponami, przypominającego niedźwiedzia. Bauk bywał także przedstawiany jako zmiennokształtny, co pozwalało mu ukrywać się w cieniu i tam wypatrywać swoich ofiar. Charakterystyczne było to, że rzadko ujawniał się w całości – jego obecność zdradzały jedynie niepokojące odgłosy, takie jak sapanie, szuranie czy inne dźwięki dochodzące z mroku.
Zgodnie z informacjami zawartymi w Serbskim słowniku mitologicznym Bauk był przedstawiany jako demon o zwierzęcej naturze, który budził grozę zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Zazwyczaj krył się w ciemnych, opuszczonych zakątkach – ruinach, jaskiniach, leśnych gęstwinach czy zaroślach – skąd niespodziewanie atakował swoje ofiary, porywając je, dusząc lub pożerając. W południowosłowiańskich pieśniach ludowych Bauk często pojawiał się obok wilków, symbolizujących siłę i drapieżną naturę świata zwierząt. Aby go odstraszyć, wykorzystywano hałas, krzyk lub światło – podobne metody stosowano wobec niedźwiedzi, z którymi Bauk bywa obecnie utożsamiany. Pochodzenie jego nazwy może wywodzić się od dźwiękonaśladowczego „bau” oraz charakterystycznego sposobu poruszania się, określanego jako „baułanie”.
Zdaniem niektórych badaczy Bauk był po prostu niedźwiedziem, którego nazwę gatunkową u Słowian często tabuizowano, nie chcąc przywołać do siebie tego niebezpiecznego zwierzęcia (por. Nie wywołuj wilka z lasu). Niedźwiedź był niegdyś symbolem nieokiełznanej siły i grozy. Nie musiał być istotą nadnaturalną, by wzbudzać w ludziach przeogromny strach. Ludowy Bauk niekoniecznie był zatem fantastyczną istotą. Bliżej mu do personifikacji realnego zagrożenia, jakie stanowiły dzikie zwierzęta. Być może „zdemonizowanie” niedźwiedziego wizerunku było sposobem na lepsze dotarcie do wyobraźni dzieci, dla których niedźwiedź niekoniecznie musiał jawić się jako dostatecznie straszny i niebezpieczny towarzysz. Wszak kto to widział, żeby groźnego i ogromnego drapieżnika określać mianem „misia”?
Podsumowanie
CD Projekt Red, wprowadzając Bauka do uniwersum „Wiedźmina”, częściowo pozostało wierne słowiańskim podaniom. Zachowano jego związek z ciemnością, zdolność do budzenia pierwotnego lęku oraz atakowanie z ukrycia. Jednocześnie studio rozwinęło i przekształciło tradycyjny obraz Bauka, nadając mu formę przerażającego monstrum „nie z tego świata”, które bardziej przypomina ucieleśnienie koszmarów i ludzkich lęków niż niebezpieczne zwierzę. Bauk w uniwersum gier nie tylko budzi strach, ale też staje się jego symbolicznym uosobieniem.
CD Projekt Red w twórczy sposób adaptuje mniej znane motywy słowiańskiej mitologii, nadając im nowe i bardziej skomplikowane formy. Podobnie jak Sapkowski reinterpretował postacie słowiańskich demonów, tak samo twórcy gier przekształcają tradycyjne wyobrażenia w coś nowego i bardziej przerażającego. Bauk, którego wizualny i fabularny potencjał został rozbudowany, jest tego najlepszym przykładem – przekształca bliżej nieznane stworzenie demoniczne ze słowiańskich podań w potężnego, mrocznego przeciwnika, który doskonale pasuje do uniwersum Wiedźmina.
Filmowa zapowiedź „Wiedźmina 4” w polskiej wersji językowej:
Bibliografia
- Ш. Кулишић, П. Ж. Петровић, Н. Пантелић, Српски митолошки речник, Београд: Нолит, 1970.
