Pasterz to osoba zajmująca się pasterstwem, hodowlą zwierząt stadnych prowadzoną na terenach nienadających się do uprawy roli. Kulturowe obowiązki pasterza znacznie wykraczały jednak ponad sprawowanie opieki nad poszczególnymi stadami. W kulturach wielu ludów na pasterzu ciążyły również inne zadania, takie jak chociażby ostrzeganie innych przed zagrożeniami bądź też zabawianie towarzystwa. Do realizacji obu tych celów pasterze wykorzystywali odpowiednie instrumenty muzyczne: flety bądź piszczałki, które nadawały się zarówno do tworzenia muzyki, jak i generowania głośnych dźwięków słyszalnych z dużej odległości.
Jednym z takich instrumentów jest słowacka fujara – imponujący instrument muzyczny będący dumą kultury ludowej Słowaków. Co wyróżnia fujarę słowacką na tle innych instrumentów muzycznych? Co czyni jej brzmienie wyjątkowym? Dziś przyszła pora na to, by bliżej przyjrzeć się temu ważnemu elementowi słowackiego folkloru.
Fujara słowacka to rodzaj fletu do gry w postawie stojącej. Opiera się w głównej mierze na mikrotonach i przegłosach wydobywanych przy pomocy specjalnych technik gry, wśród których najbardziej charakterystyczną jest tzw. rozfuk. Fujara słowacka znajduje się na liście Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Jest to duże wyróżnione, zwłaszcza że niewiele słowiańskich instrumentów zostało uhonorowanych tym prestiżowym tytułem.
Fujara wywodzi się z terenów zwanych Podpolaniem, tj. otoczenie środkowego masywu Polany w środkowej Słowacji, leżącego na wschód od Zwolenia i Bańskiej Bystrzycy. Głównym ośrodkiem produkcji fujar jest Detva, choć popularność tego instrumentu sprawiła, że rozpowszechnił się on również po sąsiednich miejscowościach. Do tego stopnia, że sama fujara jest dziś traktowana jako instrument narodowy, będący powodem do dumy każdego Słowaka.
Fujary zazwyczaj wykonuje się z drzewa bzu czarnego, powlekanego olejem lnianym. Składają się one z 3 części: zasadniczej z trzema otworami palcowymi, łącznika i dodatkowej części z ustnikiem. Fujary mają zazwyczaj od 1,5 m do 2 m. Największa znana fujara mierzy jednak aż 4 m. To właśnie rozmiar odróżnia przede wszystkim słowackie fujary od innych instrumentów tego typu. Co więcej, zwykle fujary (wykorzystywane także w polskim folklorze) są raczej prostej konstrukcji – składają się wyłącznie z jednej części, na której znajdują się zarówno otwory na palce, jak i ustnik.
Omawiany instrument charakteryzuje się bogatą ornamentyką. Zazwyczaj zdobiony jest ornamentem roślinnym, powszechnie wykorzystywanym w kulturze góralskiej danego regionu. Dostrzec można na nim jednak również symbole o bardzo długim rodowodzie: rozety wywodzące się z pogańskiego znaku Gromowładcy, krzyże, a także różne wariacje swastyki.
Próbki możliwości fujary:
Krótki materiał dokumentalny wraz z fragmentami konkretnych aranżacji wokalno-instrumentalnych:
Hymn Słowacji, „Nad Tatrami się błyska”:
Film pokazujący dokładnie techniki grania na tym instrumencie:
Bardziej zainteresowanych tym instrumentów zachęcamy również do samodzielnych poszukiwań. 🙂